«Η ψυχοθεραπεία, είναι ο μεταβατικός, ζωτικός χώρος και χρόνος, ο τόπος του ψυχικού κόσμου όπου λαμβάνει χώρα μια αναπτυξιακή διαδικασία ανασυγκρότησής του μέσω της αυτογνωσίας και επεξεργασίας που προσφέρει νέα δεδομένα στην κατανόηση των καταστάσεων. Επιλύοντας δυσαρμονίες και συγκρούσεις του εσωτερικού μας κόσμου, ανασυγκροτεί την υποκειμενική μας λειτουργία και λειτουργεί θεραπευτικά. Ακόμη και σε εκείνον που δεν έχει κάποιο συγκεκριμένο πρόβλημα, η ψυχοθεραπεία ανασυγκροτεί την ψυχική ζωή και έτσι του επιτρέπει να είναι σε ειρήνη με τον εαυτό του, αληθινός, εναρμονισμένος με τον κόσμο, να χαίρεται κάθε στιγμή εφικτής ευτυχίας, να είναι δημιουργικός και γαλήνιος, και να προσφέρει στους ανθρώπους ό,τι καλύτερο δύναται. ».
Ειδικότερα η Συστημική Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία ως η δική μας προσέγγιση ΔΕΝ είναι:
- Προσαρμογή ή Συμβιβασμός
- Απλή ανακούφιση συμπτώματος αγνοώντας το μονοπάτι που το δημιούργησε
- Να αυξήσουμε τις ψυχολογικές άμυνες και να τις μετατρέψουμε σε περισσότερο συμβατές με τον πολιτισμό.
- Αποκλειστική διακονία της απόγνωσης
- Δεν είναι κουβεντούλα, δεν εστιάζει στην διαχείρηση των προβλημάτων, δυσκολιών και δυσφορίας, δεν ταξινομεί διαγνωστικά τους θεραπευόμενους ως αυτοσκοπός, κυρίως όμως δεν είναι μόδα. Δεν είναι άλλη μια επέμβαση αισθητικής ή «πλαστικής χειρουργικής» του Εγώ. Δεν είναι αναβαθμισμένο lifestyle.
- Συνταγές, καθώς οι σχέσεις δεν υπακούουν σε συνταγές.
Στόχος της Ψυχοθεραπείας είναι “να αγγιχθεί ο πυρήνας του ανθρώπου. Να αγκαλιάσουμε τα όρια και τις δυνατότητές του. Στόχος της ψυχοθεραπείας είναι να ξαναβρεί ο θεραπευόμενος το πάθος.Να ξαναβρεί το θάρρος της ύπαρξης, της προσωπικής του αλήθειας, της ελευθερίας του και να αναδυθεί η δημιουργικότητά του. Το πάθος κάνει άλμα στο άγνωστο, στο ανασφαλές, στο οδυνηρό, αγαπά αυτό που δεν γνωρίζει και που δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη” (Ελένη Καραγιάννη).
Είναι ανάλυση σε βάθος που αναδεικνύει την μοναδικότητα των ανθρώπων και συνδέει τα προβλήματα και τις αγωνίες με τα δεδομένα της ύπαρξης. Και ποια είναι αυτά τα δεδομένα της ύπαρξης;
Είναι οι «έσχατες έγνοιες». Θάνατος, απομόνωση, νόημα ζωής, ελευθερία.
Είναι η απομάκρυνση των εμποδίων που θέτει ένα ανώριμο και ανήλικο Εγώ.
Είναι το βλέμμα που διακριτικά θα ντύσει το ξεγύμνωμά του ανθρώπου. Το ξεγύμνωμα που έχει φόβο, ντροπή και ενοχή συνειδητή ή μη πολλές φορές.
Είναι η αναβάθμιση της διαφοροποίησης του θεραπευόμενου.
H διαφοροποίηση και η ανάδειξη των προσώπων στις ομάδες όπου τα μέλη εκεί συμπορευόμενα χαράζουν διαφορετικές πορείες, όπου η πολυφωνία γίνεται αρμονία.
Εκεί όπου η πολυκλωνικότητα στο σώμα της ομάδας είναι το ζητούμενο. Εκεί όπου το τέλος είναι η αρχή καθ’ομολογία της θεραπευόμενης που λέει: «Τέλειωσε η ψυχοθεραπεία μου και αισθάνομαι οτι για μενα όλα αρχίζουν εδώ. Δεν την φοβάμαι την ζωή και την βλέπω ένα παρτυ καλοκαιρινό.Τώρα κάνω καινούργια αρχή, όπου καλωσορίζω την ζωή.Η θεραπεία για μενα ήταν το τυχερό μου αστέρι, διότι όλα πήγαν καλά εφόσον τα σενάρια που έφτιαχνα καποιες μέρες του παρελθόντος τέλειωσαν. Ξέρω οτι θα έρθουν και δύσκολες μέρες που θα κλάψω για το παρελθόν ή για το παρόν.Δεν πειράζει όμως, φτανει που θα κλάψω και δεν θα ντραπώ να ζητήσω συμπαράσταση από κάποιον.Είμαι έτοιμη να διεκδικήσω την ζωή που μου τάξανε και δεν μου την δώσανε και ίσως μια ημέρα να μπορεσω να πλησιάσω ακόμη περισσότερο και άλλα κομμάτια από τον κρυμμένο μου εαυτό.Ξέρω τώρα οτι όταν ήταν εκεί οι βάρβαροι, φοβόμουν αλλά τους ήξερα. Οταν αρχισαν να φεύγουν δεν ήξερα τι να κάνω, μπερδεύτηκα…Και τώρα που τελικά έφυγαν είμαι ήσυχη, χαρούμενη.Είμαι ο εαυτός μου». ( Με χάρτη και πυξίδα, Χάρις Κατάκη).
Είναι η αποδοχή του εαυτού και η μετάβαση από τον αυθόρμητο στον αυθεντικό εαυτό.
Ειναι η διαμόρφωση προσωπικής ταυτότητας σε μια μετανεωτερική εποχή απόλυτης ρευστότητας και χρηστικής κατανάλωσης πραγμάτων και προσώπων.
Είναι η ανάδειξή του θεραπευόμενου από άτομο σε πρόσωπο που κοινωνεί με τους άλλους.
Είναι η μετάβαση από την ακινητοποιό κατάσταση «αδικία που πληγώνει και θυματοποιεί» και το «δεν έχω αγαπηθεί» στο «θέλω να μάθω να αγαπώ» κινούμενος προς…
Είναι εκεί όπου τα πρόσωπα και οι σχέσεις οδηγούνται από τον κατακερματισμό στην απαρτίωση.
Είναι η μετατροπή μιας ά-σκοπης ζωής σε ζωή με νόημα και σκοπό.
Η ψυχοθεραπεία δεν είναι στοχοθεσία.Εμπνέει και επιτρέπει την επιθυμία και κίνηση προς…
Είναι το καθρέφτισμα και η απελευθέρωση από τα Ζωτικά Ψεύδη και το βάρος του ψευδούς εαυτού .
Είναι η αποκάλυψη του σκοτεινού εαυτού για να αναδειχθεί ο αδιαφοροποίητος πυρήνας της ομορφιάς του.
Είναι η επιλογή ενός άλλου «υπάρχειν».
Είναι ο χωροχρόνος όπου ο θεραπευόμενος ξαναγράφει και εναναδιηγείται την ιστορία του φορώντας άλλα γυαλιά. Οπως λεει και ο Βικτωρ Φρανκλ «ένας θεραπευτής είναι αυτός με ρόλο οφθαλμιατρου μάλλον παρά ενός ζωγράφου.Ενας ζωγράφος προσπαθεί να μας μεταφέρει μιαν εικόνα του κόσμου όπως αυτός τον βλέπει. Ένας οφθαλμίατρος προσπαθεί να μας καταστήσει ικανούς να δούμε τον κόσμο όπως είναι στην πραγματικότητα.Ο ρόλος του θεραπευτή είναι να πλατύνει και ευρύνει το οπτικό πεδίο του ασθενούς ώστε να του γίνει συνειδητό και ορατό σύνολο το φάσμα του εν δυναμει νοήματος».
«Τρώω ακατάπαυστα αλλά αν με ρωτήσεις, δεν ξέρω να σου πω τι είναι πείνα.Ο άνθρωπος που τρώει ό,τι βρει γιατί δεν πεινάει.Ολη την εβδομάδα έτρωγα ασταμάτητα.Καποια στιγμή κατάλαβα πως φερόμουν όπως ακριβώς τοτε που παιδακι περίμενα τον πατερα μου με τις σακούλες με τα καλούδια, που τα καταβρόχθιζα ασυγκράτητα.Μπορεί η μάνα μου να μην ήταν πια εκεί ,όμως εκείνος, αν και δεν ερχόταν πάντοτε, ερχόταν κάποτε.Ηταν η ελπίδα μου. Τις τελευταίες μερες μου συνέβη κατι πρωτοφανές.Κάθομαι στο τραπέζι να φαω επειδή πεινάω.Εγω ειμαι ο άνθρωπος που δεν εχει πεινασει ποτε, ούτε ξερει τι θα πει πεινα.Πάντα τρώω βουλιμικά όχι επειδή πεινάω.Και τωρα νιώθω πως πεινάω.Είναι κατι τελειως καινούργιο για μένα. Δέχτηκα φαίνεται τελικά πως η μαμά δεν ζει και ο πατερας δεν θα έρθει».
Είναι δημιουργία όπως και η προσευχή.Εχει τα πάνω της και τα κάτω της.
Εισάγει καινοτομίες στην καθημερινότητα.
Είναι σχέση με «διαδικασία» και «περιεχόμενο» ως μείζονες όψεις της θεραπευτικής συνομιλίας.
Το περιεχόμενο είναι τα ακριβή λόγια που λέγονται, τα ουσιώδη ζητήματα που θίγονται.Η διαδικασία αναφερεται στην διαπροσωπική σχέση μεταξύ θεραπευόμενου και θεραπευτή.
Είναι η σχέση που ανάβει μια φλόγα που με την ζεστασιά και την θαλπωρή της όπως λεει και η Ελένη Καραγιάννη μπορεί να ελευθερώσει τον καθένα από τα ασφυκτικά όρια του εαυτού του και να τον οδηγήσει να δημιουργήσει αυτό που ο ίδιος επιθυμεί.
Είναι δυνατότητα όχι υποχρέωση.
Είναι η διορθωτική αναπτυξιακή εμπειρία που θα περιθάλψει το τραύμα και εκείνο το αλλιώτικο βλέμμα που θα αγκαλιάσει την δυσκολία με στοργή και εμπιστοσύνη. Είναι η διορθωτική εμπειρία που από πρόβα ζωής με τον θεραπευτή θα βγεί στην αυλαία του αληθινού έργου της ζωής.
Λειτουργεί σαν μια γέφυρα που επιτρέπει την μετάβαση από μία κατάσταση σε μιά άλλη.
Οφείλει να εμπεριέχει κάποια απαραίτητα συστατικά που χωρίς αυτά δεν πραγματοποιείται αλλαγή. Αλήθεια και Αγάπη. Ο Βικτορ Φρανκλ λεει «Η αγάπη είναι ο μοναδικός τρόπος να αδράξεις ένα ανθρώπινο ον στον πιο μυχιο πυρήνα της προσωπικότητάς του. Η αγάπη είναι επινοητική στη θεραπεία και μας εκπλήσει .
Δεν είναι ηθικολογική νουθεσία, μήτε κύρηγμα, μήτε συμβουλές για την καθημερινή συμπεριφορά ούτε προτροπή για απελπισμένη απόδραση από το γνώριμο.
Πάνω απ’όλα είναι ευχαριστιακό βίωμα.
Είναι ο τρόπος να φύγει ο άνθρωπος από το ερωτικό αγκάλιασμα του πόνου και της μιζέριας και να επιδωθεί στο ερωτικό αγκάλιασμα της ζωής.
Είναι μια άλλη γλώσσα.
Ο Χρ.Γιανναράς αναφέρει τα εξής: Ισως το πρόβλημά μας να είναι η απώλεια της διάκρισης των γλωσσών, η διαφορά «λογικής»: Υπάρχει η λογική του βίου, υπάρχει και η λογική της ζωής. Η λογική της χρήσης και η λογική της σχέσης. Η λογική της αποτελεσματικότητας ριζικά διαφορετική από τη λογική της πληρότητας. Η λογική της συμπεριφοράς άλλη από τη λογική της μετοχής, της συν-ουσίας.
Αν για τον Χρ.Γιανναρά κάθε έρωτας κερδίζεται : με εκούσια αποδοχή του θανάτου, δηλαδή με παραίτηση από την ατομοκεντρική αυτοζωία τότε αντίστοιχα η αλλαγή δεν κερδίζεται σαν μαγική πράξη αλλά με απάντηση στα μεγάλα ερωτήματα της ύπαρξης και την πεποίθηση πως «Υπαρξη ισον Σχέση» .
Να υπάρχουμε επειδή ελεύθερα θέλουμε να υπάρχουμε, και να θέλουμε να υπάρχουμε επειδή αγαπάμε. Να διψάμε «το όλον του έρωτος».
Αν αυτό δεν είναι το συνειδητό ζητούμενο της ψυχοθεραπείας τότε έχουμε να το εμπνεύσουμε στους θεραπευόμενους. Εχουμε να τους γοητεύσουμε ως προς ένα καινούργιο τρόπο του «είναι» του «πράττειν» και του «γίγνεσθαι» με σεβασμό, εμπιστοσύνη, υπομονή και απόσταση.
Η ίδια η ψυχοθεραπεία αποτελεί ένα παιχνίδι για τον Winnicott (1971) όπου δύο άνθρωποι παίζουν μαζί. Αν ο θεραπευτής δεν μπορεί να παίξει, τότε δεν είναι ικανός γι αυτή τη δουλειά. Αν ο ασθενής δεν μπορεί να παίξει, τότε χρειάζεται κάτι για να τον ενεργοποιήσει ώστε να το καταφέρει και μόνο τότε μπορεί η ψυχοθεραπεία να ξεκινήσει.
Η αλλαγή πονάει. Είναι μετανοια. Μεταστροφή νοός.
Το αίτημα στην ψυχοθεραπεία
Το ελάχιστο μείζον που απαιτείται από την μεριά του θεραπευόμενου είναι ένα αίτημα «εκ λύπης ή ανάγκης» συνήθως.
Ενα αίτημα πιθανώς προϊόν ενός συμπτώματος που θα ενισχύσει την κίνηση προς την ίαση.Ενα σύμπτωμα που πολλές φορές είναι ο καλύτερος εφικτός τρόπος την δεδομένη στιγμή για τον δεδομένο άνθρωπο για την διάσωση του ψυχισμού του και αποτελεί ελπίδα.Ενα σύμπτωμα οδηγό για την ψηλάφηση της παθολογίας.
Και καθώς γνωρίζουμε πως χρειαζόμαστε το σύμπτωμα σαν οδηγό για την πηγή του προβλήματος δεν υποσχόμαστε εξάλειψή του. Αποτελεί τον ελπιδοφόρο συμβιβαστικό μηχανισμό κατά τον π.Β.Θερμό και κατά τον Αγ.Μάξιμο «Αυτό που απλώς λέγεται κακό (σύμπτωμα δηλαδή) δεν είναι οπωσδήποτε κακό αλλά είναι κακό σχετικά με κάτι, όχι όμως κακό σχετικά με κάτι άλλο. Και αυτό που επίσης λέγεται καλό δεν είναι οπωσδήποτε καλό αλλά είναι καλό ως προς κάτι και προς κάτι άλλο όχι». Σκεφτείτε λοιπόν τα διλήμματα και τα ψευτοδιλήμματα που έρχονται ως αιτημα στην θεραπεία.
Ενα αίτημα λοιπόν μπορεί να περιλαμβάνει ανακούφιση από την οδύνη ή τα αδιέξοδα της ζωής, δικαίωση, αναζήτηση μαγικής λύσης, αίτημα για την αλλαγή ενός άλλου, απαλλαγή μόνο από το σύμπτωμα, αίτημα που περικλείει απόγνωση, αίτημα συμμαχίας εναντίον άλλου, αίτημα για μη-θεραπεία με διπλό μήνυμα, αίτημα με αμφιθυμία, αίτημα για συμπαράσταση στην παθολογία, αίτημα για επιφανειακές αλλαγές πχ «να είμαι καλός στην δουλειά μου».
Ο θεραπευόμενος ανησυχεί : Πώς θα είμαι μετά την αλλαγή;
Οι άνθρωποι φοβούνται την αλλαγή. Και κάνουν έρευνα αγοράς πολλές φορές για να κοροϊδέψουν τον εαυτό τους πως προσπάθησαν χωρίς τελικά να καταλήξουν κάπου.
Τι ακριβώς θα θεραπεύσω και θα αλλάξω; Τι θα μου κοστίσει; Τι θα κερδίσω; Τι θα χάσω; Πώς θα το κάνω; Αντέχω; Τολμώ;Το χρειάζομαι; Μπορώ κι έτσι. Πού να τα σκαλίζω τώρα. «Θα τα βολέψω» και εννοούν «θα τα κουκουλώσω». Θα εχει παρενέργειες όπως τα φάρμακα;
Ο θεραπευόμενος έχει κυρίως όμως να αναρωτηθεί: Τι έχω να μάθω μέσα από αυτό που μου συνέβη;
Γνωρίζουμε πως οι αληθινές σχέσεις έχουν ρίσκο και κόστος όπως επίσης και το δελεαστικό συμφέρον από τα δευτερογενή οφέλη. Είναι θαυμαστό το πώς προβλήματα και συμπτώματα μπορεί να παρέχουν σταθερότητα, ανάπαυλα ή ακόμη και ασφάλεια στους θεραπευόμενους που προσκολλούνται σε αυτά.
Μα όπως λέει ο στίχος των Stixoima: «Και έχω σκεφτεί τόσες φορές να φύγω μέσα απ’ τις γραμμές. Μα κάτι μέσα μου γενναίο μου γεννάει αφορμές».
Επομένως εκτός από ένα ουσιαστικό αίτημα χρειάζεται η θέληση και η προαίρεση αυτού που ζητά θεραπεία ή τουλάχιστον αφορμή. Η θέληση σαν οδηγός, η προαίρεση ως εκδήλωση ελευθερίας και επιθυμίας για συνεργασία και ενεργό συμμετοχή στην διαδικασία.
Η θέληση ως η συνισταμένη όλων των ψυχικών ενεργειών. Της λογικής, της επιθυμίας, του συναισθήματος. Η θέληση που δεν είναι ενόρμηση. Την θέληση που οδηγει στις αρετές.
Και έχουμε να δούμε την ενσάρκωση των αρετών μέσα από την σύνδεση των προσώπων και τις αντικειμενοτρόπες σχέσεις όπως αυτές είναι το ζητούμενο στην συστημική θεωρία.
Θεραπεία για τον Winnicot δεν είναι κάτι που ο θεραπευτής επιτελεί επί του θεραπευόμενου, απεναντίας πρόκειται για την ικανότητα να εμπεριέξει τις συγκρούσεις του θεραπευόμενου, δηλαδή κρατώντας τες να κρατηθεί ο ίδιος και να περιμένει σαν ένα αξιόπιστο θερμοκήπιο μέχρις ότου να καταφέρει να τις επεξεργαστεί και να τις λύσει ο ίδιος ο θεραπευόμενος.
Δεν ψάχνει ο θεραπευτής να προσφέρει όσο το δυνατόν γρηγορότερα την υποτιθέμενη ίαση. Δεν χρειάζεται να έχει κάτι στις τσέπες του πάντα για να μοιράσει.
Το κράτημα που παρέχει είναι αρκετή προσφορά. Σημασία για τον θεραπευόμενο έχει η από κοινού μέριμνα , η αναγνώριση του ίδιου χρόνου του θεραπευόμενου καθώς αυτός διαμορφώνει την επιθυμία αλλά και την κίνηση προς αυτοσυγκρότηση ή απαρτίωση.
Και κατά τον Λακάν «Ερχεται ο θεραπευόμενος και είτε μιλάει για τον εαυτό του αλλά όχι σε εσάς, είτε μιλάει σε εσάς αλλά όχι για τον εαυτό του.Οταν καταφέρει να μιλάει σε εσάς για τον εαυτό του έχει αρχίσει η θεραπεία. Εχει γεννηθεί η πρώτη αίσθηση του άλλου.»
Και εκεί η σχέση είναι αυτή που παράγει θεραπεία καθώς συνδεόμαστε με τον θεραπευόμενο όχι μόνο με επιστημονικά στείρο τρόπο αλλά πνευματικό και εσωτερικό.
Η θεραπεία εξατομικεύεται όπως η εξατομικευμένη θεραπεία στην ογκολογία που πλεον απαιτεί την ανάλυση των μεταλλάξεων του συγκεκριμένου όγκου στον συγκεκριμένο ασθενή προκειμένου να πάρει το φάρμακο που του ταιριάζει. Αλλά και σε αυτή την εξατομικευμένη θεραπεία στην ογκολογία κάποιες φορές αναπτύσσει ο όγκος αντίσταση και χρειάζεται επανεξέταση και επαναπροδιορισμός της νέας δομής του όγκου.
Αντίστοιχα στην ψυχοθεραπεία ο θεραπευόμενος μπορεί να παρουσιάσει την δική του αντίσταση ακόμη και προτού καν μπει στην θεραπευτική σχέση .Ενας από τους κύριους λόγους που ενας θεραπευόμενος έρχεται στην θεραπεία δεν είναι πως δεν γνωρίζει την λύση στο πρόβλημά του αλλά γιατί τρομοκρατείται στην ιδέα της. Εαν ο θεραπευτής δεν σταθεί σε αυτόν ακριβώς τον φόβο και εστιασει στην λύση θα τον επιτείνει μαζί και την αντίσταση του θεραπευόμενου πχ Η θεραπευόμενη Κ. συνεχώς φέρνει στην συνεδρία το πόσο μισεί τον σύζυγό της και παρόλο που θελει απεγνωσμένα διαζύγιο δεν προχωρά σε αυτή την λύση.Πίσω από όλο αυτό αποκαλύπτεται ο φόβος της για την οικονομική εξάρτηση των παιδιών από τον συζυγο σε περίπτωση διαζυγιου, ο φόβος της για ανεπάρκεια σε προσωπικές ικανότητες σε σχέση με αναζήτηση εργασίας, ο φόβος της να επιστρέψει στα θρανία και να ολοκληρωσει τις σπουδές της.
Ο θεραπευόμενος μπορεί να προκαλεί με την σιωπή, με την εκδραμάτιση του θυμού του, με την απόσυρση, με την φυγή του από την ψυχοθεραπεία πολλές φορές πριν ακόμα μπει στην θεραπευτική σχέση, με την συγκεκαλυμένη του επιθετικότητα.
Μπορεί απλά να είναι χειριστικός ή να ανήκει σε αυτούς που δεν αλλάζουν όπως οι ναρκισσοι, οι αυτοκράτορες της δυστυχίας, οι καταναλωτές ψεύτικων ελπίδων και οι παρορμητικοί.
Μπορεί να είναι πνευματικά ή σωματικά εξαντλημένος ή στην χειρότερη εκδοχή να διασκεδάζει δημιουργώντας διαφωνίες.
Συμπερασματικά επισημαίνουμε την ανάγκη ισχυρού θεραπευτικού συμβολαίου προκειμένου να ελαχιστοποιήσουμε την πιθανότητα της αντίστασης στην ψυχοθεραπεία.
«Η συμμετοχή στην θεραπεία είναι μια πράξη θάρρους».
Βιβλιογραφία
Δ.Καραγιάννης, Αλλάζει ο άνθρωπος ; εκδόσεις Αρμός 2018
Βίκτωρ Ε. Φρανκλ ,Το νόημα της ζωής, εκδόσεις Ψυχογιος 2017
Irvin D. Yalom, Το δώρο της Ψυχοθεραπείας, εκδόσεις Αγρα 2002
Νίκος Σιδέρης, Όπως ειπώθηκαν εκεί και ακούστηκαν, εκδόσεις Μεταίχμιο 2008
Winnicott D.W. (1971). Playing and reality. Harmondsworth: Penguin Books.
«Η ανθρώπινη φύση», Winnicot D.W. Εκδόσεις Αρμός 2018
X.Kατάκη, Το μωβ υγρό, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 1997
Ιατρός, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, Συστημική Yπαρξιακή Ψυχοθεραπεύτρια.
